CPU ve GPU darboğazları konusunda kafanız mı karıştı? Yalnız değilsiniz. PC donanımı söz konusu olduğunda, performans darboğazları sıkça sorulur ve tartışılır, ancak çevrimiçi ortamda yüzen bir ton çelişkili bilgi ve yanıltıcı tavsiye sayesinde, genellikle yanlış anlaşılan ve yanlış yorumlanan bir konudur.
"X İşlemcisi Y Ekran Kartına Darboğaz Yapar Mı?” gibi sıkça sorulan sorular her zaman basit bir evet veya hayır ile cevaplanamaz, çünkü belirli bir CPU ve GPU kombinasyonuyla bir darboğaz ile karşılaşıp karşılaşmayacağınızı belirleyen birçok faktör vardır.
Bu yazımızda sizlere işlemci ve ekran kartı darboğazı (bottleneck) nedir, nasıl anlaşılır ve nasıl önlenir bunlara değineceğiz.
İşlemci Darboğazı (CPU Bottleneck) Nedir?
Bir işlemci darboğazını tanımlamadan önce, önce terimlere aşina olmayan herkes için genel olarak terimleri açıklayalım. Bir bilgisayar bağlamında, darboğaz; iki bileşenin maksimum yeteneklerindeki farklılıklar nedeniyle diğer donanımın potansiyelini sınırlayan bir bileşeni ifade eder. Bir darboğaz mutlaka bileşenlerin kalitesinden veya yaşından değil, performanslarından kaynaklanır. Darboğazları sadece high-end sistemler için değil, giriş ve orta seviye sistemler içinde aynı derecede önemlidir.
Oyunlar açısından açıklayacak olursak, oyun motoru gerekli hesaplamaları ve işlemleri yaptıktan sonra işlemiş olduğu veriyi GPU’ya gönderir, GPU ise bulunduğunuz alanı ve alan içerisindeki tüm NPC leri, karakterleri, modelleri ve canavarları çizerek üzerlerine dokularını işler ve diğer grafiksel (gölge, ışın izleme v.b.) detayları da ekleyerek işlemi tamamlar, bu veri akışının iki bileşen arasında son derece uyumlu bir şekilde olması gerekmektedir, eğer bir bileşen diğerinden hızlı olursa uyumsuzluk sorunu meydana gelir ve bu da saniye başı işlenen kare sayısında düşüşe yol açar, diğer bir deyişle FPS düşüşü yaşanır.
İşlemci darboğazı Nasıl Anlaşılır?
Bunun için bir çok İşlemci ve Ekran Kartı üreticisinin ücretsiz olarak sunduğu monitoring (izleme) uygulamalarını kullanabiliriz. Bunlardan en çok bilinen ve yaygın olarak kullanılanları ise; Asus GPU Tweak II, AMD Control Center ve MSI Afterburner (RivaTurner)
Hem incehesap hazır sistem toplama uzmanlarımız tarafından hem de ofis ve evlerimizde severek kullandığımız program olan MSI Afterburner yazılımın bir parçası olan RivaTurner sayesinde bunu rahatlıkla anlayabiliriz. Programı ilgili adresten indirdikten ve kurulumunu gerçekleştirdikten sonra, sol menüde yer alan dişli çark (settings/ayarlar) ikonuna tıkladıktan sonra açılan pencerede, “Monitoring” kısmına gelerek GPU Usage, CPU usage ve tercihinize bağlı olarak RAM Usage gibi alanların “Properties” kısmını “in OSD” şeklinde değiştirdikten ve aşağıda yer alan “Apply” butonuna tıkladıktan sonra program kapatmadan oyuna girerek, sol üst tarafta yer alan rakamlar bakarak bunu rahatlıkla anlayabilirsiniz.
Sizlere darboğaz (bottleneck) olan değerler nasıl anlaşılır bununla ilgili bir örnek görsel paylaşacağız.
Burada ise darboğaz (bottleneck) oranı en az olan bir İşlemci ile GPU’ya ait görseli paylaşıyoruz. Özetlemek gerekirse eğer İşlemci kullanımı 92% ve üzerindeyken GPU kullanımı çok düşük bir seviyede kalıyorsa bu İşlemci darboğazı, tam tersi durumda ise GPU darboğazı var demektir.
İşlemci ve GPU Darboğazı Nasıl Önlenir?
Darboğaz sadece İşlemci ve Ekran Kartına özel değildir, ancak genellikle bu iki bileşen arasındaki etkileşim darboğazın bir sistemi nasıl etkileyebileceğini bizlere göstermektedir. İşlemciler, modern bilgisayar oyunlarındaki fizik, ses, netcode, çarpışma mekaniği, yapay zeka ve diğer birçok karmaşık işlemlerin hesaplanmasından sorumludur. Ayrıca grafik işlem birimine (GPU)’ya işleyeceği (render) verileri gönderir. İşlemciden gelen bu talimatlar doğrultusunda, gölgelendirmeler, dokular ve diğer görsel veriler dahil olmak üzere neyin oluşturulacağını bilmek için GPU’nun ihtiyaç duyduğu her şeyi içerir. Daha sonra GPU tarafından çalıştırılır ve ekranda gördüğünüz görüntü elde edilir. GPU bu yönergeleri İşlemcinin sağlayabileceğinden daha hızlı oluşturuyorsa, bir sonraki yönergeler kümesi hazır olana kadar GPU boşta kalır.
Bu durumda, GPU'nun en yüksek performansta çalışmadığı anlamına gelir ve bu da saniyede daha az kare (FPS) oluşturulmasına neden olabilir. Bu, GPU'nun performans düzeyinin İşlemcinin sınırlamaları tarafından kısıtlandığı için bir darboğazdır. Aynı durum GPU içinde geçerlidir, Güçlü bir İşlemci, GPU’nun işleyebileceğinden daha hızlı talimatlar gönderiyorsa, İşlemcinin yetenekleri GPU’nun daha yavaş hızlarıyla sınırlandırılıyor demektir. Sistem performans kapasitesinde daha yakından eşleşen bir İşlemci ve GPU ile daha iyi performans gösterecektir. Darboğazı engellemenin bir diğer yolu da çözünürlüğü arttırmaktan geçmektedir, İşlemci üzerine binen yük çözünürlük arttıkça azalacaktır, diğer bir yöntem ise grafik ayarlarını düşürmekten geçiyor bu yöntemle de GPU üzerine binen yük azalacağı için anlık FPS düşüşleri engellenerek saniye başı düşen kare sayısı artacaktır.
Dengeli Bir Oyun Bilgisayarı Oluşturma
Yeni bir bilgisayar toplarken sadece oynadığınız oyunların türünü ve donanımsal gereksinimlerini değil, aynı zamanda her bir donanım parçasının diğerlerini potansiyel olarak nasıl etkileyebileceğini de göz önünde bulundurun.
Her oyun farklı şekilde optimize edilmiş ve bazıları diğerlerine göre daha fazla İşlemciye ağırlıklı olsa da, yüksek performanslı bir İşlemci ideal bir oyun deneyimi için hala kritik öneme sahiptir ve yeni bir bilgisayar toplarken en yüksek öneme sahip parçadır. Battlefield 1 gibi çok fazla matematiksel hesaplamaları, fizik motoru ve çarpışma mekanikleri ön planda olan bir oyunda İşlemcinin önemi artarken, Witcher 3 gibi açık dünya üzerine kurulu daha çok grafiksel tarafı ön planda olan bir oyunda ise GPU daha önemlidir. Bu yüzden ihtiyaçlarınızı ve kullanım alanlarını belirleyerek ona göre parça seçimi yapmanız daha uygun olacaktır.
Sisteminiz için doğru İşlemciyi seçtikten sonra performans kaybını en aza indirmek için dengeli bir GPU seçmeniz sizi uzun vadede üzmeyecek ve yıllar boyunca en yüksek randımanı almanızı sağlayacaktır.
Şunu da belirtmemizde fayda var, darboğaz asla yaşanmayacak diye bir kaide yoktur, bugün en üst düzey işlemci olan Intel 12.nesil 12900K’yı XOC (Extreme Overclocking) yaparak hız aşırtsanız bile yine en üst segment olan NVIDIA RTX 3090 Ti modelinin hız aşırtılmış sürümü ile birlikte çalıştığı zaman hafifte olsa bir kayıp yaşanacaktır, bu sizin bu bileşenleri hangi oyunda ya da hangi programda kullandığımızda da çok alakalıdır. Bir MMORPG türünde İşlemci önemi artarken bir AAA tarzı ve yüksek çözünürlükte oyunda ise İşlemci önemi azalırken, GPU önemi artacaktır bu da saniye başı düşen kare sayısına (FPS) etki edecektir.
Yani 1440p ve 2160p (4K)’da İşlemci kullanımı 1080p’ye göre daha azalacaktır fakat bu demek değildir ki, düşük ya da orta seviyeli bir İşlemci tercih etmelisiniz, aksine İşlemciniz ilk olarak GPU’yu besleyebilmeli ve yapılacak olan render öncesi GPU’ya verileri hızlı bir şekilde hesaplayarak ve işleyerek teslim etmesi gerekmektedir.
İşlemci ile GPU seçimi yaparken tavsiyemiz iki ürününde çıkış tarihlerini ve ürün segmentini baz almanız olacaktır. Bunu daha anlaşılır bir biçimde aktarmamız gerekirse, Intel 11.nesil işlemciler 30 Mart 2021 yılında piyasaya sürülürken, Nvidia tarafındaki RTX 3000 serisi ekran kartı ise 24 Eylül 2021 tarihinde piyasaya sürüldü yani bu iki ürün birbiri ile fazlasıyla uyumlu aynı şekilde bir önceki (10.nesil Intel işlemciler) ile bir sonraki nesilde çıkmış olan (12.nesil Intel işlemciler)’de Nvidia’nın RTX 3000 serisi ekran kartları ile fazlasıyla uyumlu çalışacaktır.
Yüksek Hızlı Gaming İşlemciler
Şimdi ise geldik ürün segmentlerine göz atmaya, Intel tarafında giriş seviyesi olan i3 ile, Nvidia tarafında ki giriş seviyesi olan 3050 ve 3060 modeli kartlar birbiriyle fazlasıyla uyumlu çalışacak ve darboğaz nedeniyle yaşanan kaybı minimum seviyeye indirecektir. Aynı durum üst segment İşlemcilerden olan 10700/11700 ve 12700 (çarpan kilidi açık ya da kapalı farketmeksizin) ile yine üst segment olan Nvidia RTX 3080/3080 Ti/3090 ile fazlasıyla uyumlu olacaktır. Ayrıca bir önceki serilerde çarpan kilidi açık K modeli bir işlemci ile bir sonraki serinin çarpan kilidi kapalı K olmayan bir Intel işlemcisi de aşağı yukarı aynı performansı sergileyecektir. Tabi bu durumda Overclock yani hız aşırtma işleminin yapıldığını varsayıyoruz.
İşlemci ve Ekran Kartı kadar RAM ve Sabit Disk’iniz de en önemli parça seçimleri arasında yer almaktadır. Bunun sebeplerini açıklayacak olursak yüksek grafiklere sahip modern oyunlar son derece yüksek dosya boyutlarına ulaştığı için (örneğin : Call of Duty : Modern Warfare : 231GB) bu verilerinin İşlemciye hemen ulaştırılması mümkün olmadığı için yüksek boyutlara sahip RAM’ler sayesinde kullanılacak olan dosyalar hazırda bekletilerek ihtiyaç duyulduğu anda kullanılmaktadır. RAM’in yetersiz gelmesi durumunda ise sistem Sabit Disk üzerine sanal bellek oluşturarak işleme devam edecektir ne yazık ki sanal disk’ler RAM’ler kadar performanslı çalışamadığı için anlık FPS düşmeleri (FPS Drop) yaşanacaktır.
Sabit Disk ise oyunlardaki doku yükleme süreleri düşürmek ile birlikte sahnelerin ve oyunun yüklenme hızını arttırmaktadır, bu da bölümler ve haritalar arası geçişleri kadar oyun içerisindeki modellerinde hızlı bir biçimde yüklenmesi demektir, diğer bir deyişle az da olsa FPS’e etkisi olacaktır. Ayrıca SSD’ler yüksek bant genişliği ve daha az gecikmeyi sağladığı için takılmaların önüne geçer ve benzersiz bir oyun deneyimi sunar.
RAM ve Sabit Disk direkt olarak darboğaza neden olmaz fakat performansa kaybı yaşamamak için önemlidir.
Bu durumda sizlere tavsiyemiz M2 SSD destekli anakartı modellerimizden birini tercih ederek, bu anakart ile uyumlu yüksek hızlı PCI-E veri yolunu kullanan Gen 3.0 ya da Gen 4.0 hızlarına sahip M2 SSD’ler ile çift kanal kullanan en azından 16GB boyutuna sahip yüksek frekans ve düşük CAS değerine sahip DD4 ve DDR5 RAM’lerimizden birini tercih etmeniz olacaktır. Günümüzde 4K çözünürlüklü, Ray Tracing gibi özelliklerin açık olduğu AAA oyunlarda ve Microsoft Flight Simulator gibi simülasyon bazlı oyunlarda 16GB sınırı aşıldığı için 16x2 (32GB) tercih etmeniz ilerisi için daha iyi bir tercih olacaktır.
Eğer tüm bu terimler sizlere karmaşık geliyor ve uyumluluk problemleri ve yanlış parça seçiminden doğacak olan performans kaybından ötürü endişe duyuyorsanız sizler için uzmanlarımız tarafından özenle ve her türlü ortamda test edilerek hazırlanan Hazır Sistemlerimize göz atabilirsiniz. Incehesap ailesi olarak her zaman sizlerin yanınızda oluyor, her türlü sorununuzda gereken desteği vermek için elimizden geleni yapıyoruz.
